Aşil Tendonunun Ölümsüz Yolculuğu

Achilleus (Achilles, AÅŸil) mitoloji, sanat ve anatominin bir araya geldiÄŸi önemli figürlerden biridir. TopuÄŸa baÄŸlanan bir tendonun; yaratıcı düÅŸünce baÄŸlamında mitolojik bir esinti ile modern çaÄŸlara aktarılarak yaÅŸamını derinleÅŸtirmesidir. Sanat ve tıbbın nikâhının uzun soluklu dönemine eklemlenmiÅŸ ve zenginleÅŸtirmiÅŸ mitlerinden biridir Achilles

(Resim 1 ve 2).

AÅŸil tendonu, neden bu adı almıştır? Truva (Troya) savaşının Yunanlar için en önemli kahramanı olan Achilles’in adı nasıl topuÄŸumuza kadar ulaÅŸabilmiÅŸtir? Bunu gelin hep birlikte sanat tarihi ve mitolojiler üzerinden anlamaya çalışalım.

 

Mitolojiler dünyası bir anlamda kehanetler dünyasıdır. Kahramanların ve hatta tanrıların bile yazgısı kehanetlere göre sınırlandırılabilir. Mite göre ÅŸöyle bir ÅŸey yaÅŸanmıştır: Nereus kızı Thetis çok güzel bir kadındır, o kadar güzeldir ki Zeus bile onunla evlenmek ister. Bir kâhin Thetis’in oÄŸlunun babasından daha güçlü olacağına dair kehanette bulununca Zeus evlenmekten vaz geçer. Tanrı bile olsa kendisinden güçlü bir oÄŸul istemez. Baba ve oÄŸullar arasındaki o kadim mücadele yeniden gün yüzüne çıkar. Zeus da bilindiÄŸi üzere iktidara gelebilmek için babasını yenmek durumunda kalmıştır. Kendisi de aynı kaderi yaÅŸamak istemez. Bu nedenle Thetis bir insan ile evlendirilir. EvlendiÄŸi kiÅŸi Phthia kralı Peleus’dur ve Achilles’in babası olacaktır.

 

Gerçi Thetis'in birçok çocukları olur, ama bir ölümlü ile evlendiÄŸine her zaman piÅŸmanlık duymuÅŸtur. Çünkü çocukları kendisi gibi ölümsüz olamayacaklardır. ÖlümsüzlüÄŸü kim istemez ki? Bu dünyada ya öte dünyada, bir ölümsüzlük çaÄŸrısına kulak kabartmayan kaç kiÅŸi bulunur yeryüzünde? Gılgamış Destanı (Gilgamesh) yazılı en eski öyküdür bu iflah olmaz arzuyu anlatan, epik öyküyü paylaÅŸmayı sonraya bırakarak devam edelim ÅŸimdilik.

 

OÄŸlunu ölümsüz kılmak için kutsal Styks ırmağının sihirli sularına sokmuÅŸtu annesi. Suya batırırken bir topuÄŸundan tutmuÅŸtu Achilles’i. TuttuÄŸu topuÄŸu suya temas etmediÄŸi için, vücudunda yaralanabileceÄŸi tek yer olarak kalmıştı. Ä°ÅŸte burada aÅŸil topuÄŸu ve aÅŸil tendonu kavramlarının nedenini anlamış olduk. Topuk ve Achilles tıp dünyasına bu benzerlikle adım atmış oluyordu. Achilles'in vücudunda suyla temas eden yerlere silah iÅŸlemeyecekti. Sadece topuÄŸu hariç artık ölümsüz sayılabilirdi.

 

Bu mitolojik an birçok sanat eserine esin kaynağı olmuÅŸtur sonraları. Bunlar içerisinde en güzellerinden birine imza atmış sanatçı Rubens’tir (Peter Paul Rubens, 1577-1640). Barok eserlerin önemli yaratıcısı Rubens, Ä°talya ve Ä°spanya’da yapılmış çok deÄŸerli yapıtların izinden giderek kendi dilini oluÅŸturmuÅŸ ve daha çok dini, mitolojik ürünler sergilemiÅŸtir. Bu eserlerden biri de konumuzla ilgisi olması nedeniyle Achilles’in Hayatıdır (The Life of Achilles). Burada Achilles’in annesi tarafından ölümsüzlüÄŸe taşınma çabası ve Styx nehrine sokuluÅŸu da resmedilir

(Resim 3).

Achilles’in (Achilleus), Truva savaşının en önemli Yunan kahramanı olduÄŸunu söylemiÅŸtik. SavaÅŸ kız kaçırma nedeniyle çıkmıştır mite göre. Bir ayağı da dünyanın ilk güzellik yarışmasına kadar uzanır. Ä°nsanın zaaflarının bir gösterimi olan zengin simgesel anlatıları çözümlemeyi baÅŸka bir yazıya bırakarak devam edelim.

SavaÅŸ çıkınca kehanet de yüzünü gösterir. SavaÅŸ uzun sürecektir ve Achilles savaÅŸa katılmazsa kazanılamayacak, savaÅŸa katılırsa da ölecektir. Kehanetin güzelliÄŸine bakın! Can tatlı, Achilles saklanır ama gerçekten de savaÅŸ uzar da uzar ve kazanılamaz. Çok dramatik anlar yaÅŸanır bu süre içerisinde. Tabi yazgı belirlenmiÅŸ ya, ölecek kahraman, çıkıverir ortaya. Öyle kolay da olmaz. Onur, gurur, intikam, öfke gibi insan psikesinin en karanlık yönleri arzı endam ederler. En koyu gölgede saklanmış, bastırılmış ne varsa ortaya çıkar. Yoksa savaÅŸlarda yaÅŸanan bunca gözü dönmüÅŸlükleri nasıl açıklayabiliriz baÅŸka türlü?

Achilles Truvalıları ezer geçer, en önemli kahramanlarını öldürür (Hector). Sonrasında, saraydan kız kaçırmasıyla ünlü Truvalı Paris, Apollon’un da yardımıyla Achilles’i topuÄŸundan vurur ve öldürür. Zordur almak bizden kızı sözü bu tarihten itibaren mi ortaya çıktı bilinmez. Rubens, bu dramatik anı da çizimiyle ölümsüzleÅŸtirir (Resim 4). Rubens’in çizimlerinde çok sayıda sembolik figür de göze çarpmaktadır: Sfenks, Eros, yılan ejderha vd.

Öykü uzun. Kısaca, ana baÅŸlıklarından bahsederek uzatmamayı seçtim. DiÄŸer yazılarda, yeri geldiÄŸinde ayrıntılarına da girmeyi umuyorum. Kahraman Achilles, ölümü göze alarak savaÅŸa katılır. Bir anlamda ölümsüzlüÄŸe ulaşır, edebiyatta, sanatta, sinemada, mitolojide. Dünyada uzun bir yaÅŸam beklemekteydi belki de onu, ölümsüzlük ise sevdiklerinin kalbinde yaÅŸamaya devam etmektir. Kim bilir?