Narın Mitolojisi

ANADOLU NARININ BEREKETÄ° ve BUHASDER

 

Nar bir meyveden öte anlamlar taşır; kültürel ve sosyal olarak çok katmanlı alanlarda kendisine saÄŸlam bir yer edinmiÅŸtir. Onu öne çıkaran asıl ayırım, sahip olduÄŸu simgesel anlamlarla iliÅŸkisinde yatmaktadır. Çok belirgin olmayan altıgen yapıda, iri bir portakal büyüklüÄŸünde küremsi meyvelere sahip olan nar, sarı kırmızı ve kahverengi alacalı ve derimsi bir kabukla örtülü bir meyvedir. Ä°çi bölmelere ayrılmıştır ve her bölmede çok sayıda kırmızımsı renkli, saydam tane bulunur. Meyvelerin yenen bölümü bu tanelerdir; taze olarak tüketildiÄŸi gibi, suyundan ÅŸurup ve likör de hazırlanır. Kabuklarından ise halk arasında ishal tedavisinde ve yün boyamada yararlanılır. Ayrıca, nar aÄŸacının gövde kabukları bağırsak ÅŸeritlerine karşı ilaç olarak kullanılır; ancak pelletierin alkaloiti içeren bu kabukların bazen zehirlenmelere yol açtığı bilinir.

 

Nar aÄŸaçları çok seçici olmadığından, çeÅŸitli iklim koÅŸullarına kolaylıkla uyum saÄŸlayabilirse de en iyi geliÅŸimi nemli olmayan, oldukça sıcak iklimli yerlerde ve kil oranı yüksek, derin topraklarda gösterir. Kökeninin Ä°ran ve çevresindeki ülkelere dayandığı düÅŸünülen nar aÄŸaçları, ilk olarak çok uzun yıllar önce Akdeniz bölgesinde yetiÅŸtirilmeye baÅŸlamış, daha sonra Arap Yarımadası Afganistan ve Hindistan’a yayılmıştır.

 

Sevilen bir meyve olan nar, mitolojik birçok düÅŸünceyi içinde barındırır. Bununla ilgili birkaç çarpıcı örneÄŸi burada sunabiliriz. Nar, Yunan mitolojisinde tanrıça Hera’ya adanmıştır. Bununla kalmayan nar, Persephone’nin ölüler ülkesine kaçırılması mitinde de önemli bir sembol olarak yer alır. Ölüler ülkesinin tanrısı Hades, Persephone’ye âşık olmuÅŸtur ve onu bir gün gizlice yeraltına kaçırır. Kızının kaybolması tanrıça Demeter’i büyük bir yasa boÄŸar. Demeter’in tüm iÅŸlerden elini çekmesi doÄŸa için çok olumsuz bir sonuç doÄŸurur. Çünkü Demeter ekinlerin tanrıçasıdır. Bereketin ve doÄŸanın yeniden canlanmasının nedeni Demeter’dir. Onun küsmesi aynı zamanda toprağın küsmesi anlamına gelir. Ekinler boy atmaz, tarlalar ürün vermez olunca durum Olympos’taki tüm tanrıların baÅŸta da Zeus’un harekete geçmesine sebep olur. Zeus, Hades’le görüÅŸerek Persophene’yi bırakmasını ister. Ancak Persephone’nin ölüler ülkesinden temelli geri dönmesi artık imkânsızdır. Çünkü Persophene burada bir nar yemiÅŸtir. Ölüler ülkesine giden bir kiÅŸi, eÄŸer bir ÅŸey yiyecek olursa sonsuza dek orada kalmaya mahkûm olur. Nar, bilindiÄŸi gibi sembol dünyasında baÅŸtan çıkarıcı bir meyvedir. Üreme ve çoÄŸalmanın en güçlü simgelerinden biridir. Zeus’un araya girmesiyle bir uzlaşı oluÅŸur ve buna göre Persephone yılın yarısını yeryüzünde annesi Demeter ile diÄŸer yarısını ise yeraltında Hades ile geçirecektir. Bazı anlatılara göre ise yeraltında yılın üçte birini geçireceÄŸi söylenir. Bir nar yemek, başımıza neler getirebilir gösterilmiÅŸ olur.

 

Mitolojide bu tür sınanmalar çok sık karşımıza çıkar. Orpheus ve Euridike’nin öyküsünde, Pan’ın Labirentinde, Adem ve Havva için yasaklanan aÄŸaçta benzer özellikler göze çarpar. Sınanma genellikle baÅŸarısızlıkla sonuçlanır ve yeni bir kader ya da serüven baÅŸlar.

 

Demeter ve Persephone’nin öyküsü tarım toplumlarının inançlarını yansıtır. Aslında sembolik olarak anlatılan ÅŸey ÅŸudur: tarım toplumları mevsimlerin döngülerini çok iyi kavramışlardı, tarım için gerekli olan bereketli ayları, ekim dönemlerini, yaÄŸmur mevsimlerini çok iyi biliyorlardı. Kışın doÄŸanın öldüÄŸünü ve baharla yeniden dirildiÄŸini ve bunun döngüsel olarak tekrarlandığını anlamışlardı. DoÄŸa ölü, yani kış mevsimindeydi; çünkü Hades, Persephone’yi yeraltında alıkoymuÅŸtu, Demeter de bereketi kaldırmıştı. Baharda doÄŸa canlanıyordu, çünkü Demeter kızına kavuÅŸmuÅŸtu.

 

 Nar, diriliÅŸ, cinsellik, verimlilik ve evlilik gibi pek çok sembolik anlam taşıyabilmektedir. Ä°lkçaÄŸda nar; toprak ve bereket tanrıçası Demeter yanında, evlilik tanrıçası Hera ve aÅŸk tanrıçası Afrodite’ye de atfedilmiÅŸtir. Nar evliliÄŸin sembolüdür ve eÅŸlerin birlikteliÄŸinin ebediyetini saÄŸlar. Demeter’in ÅŸerefine ilkbaharda düzenlenen Eleusis ayinlerinde papazlar nar dalından yapılma taçlar takarlardı.

 

Ayrıca sayısız çekirdeÄŸinden dolayı sık sık doÄŸanın bereketini temsil etmek için kullanılmıştır. Bu meyve, insan soyunun tohumunu taşıyan Nuh’un gemisine uygun bir amblem olarak görülmüÅŸtür. Birçok Yunan tanrısı ve tanrıçası ellerinde nar meyvesi tutarken tasvir edilmiÅŸtir, belli ki bu tanrı ve tanrıçaların hayat ve bolluk verdikleri gösterilmek istenmiÅŸtir. Kral Süleyman’ın tapınağının önündeki Jachin ve Boaz sütunlarının üzerinde nar meyvesi asılıdır ve Yehova’nın emriyle rahiplerin ayin kıyafetlerinin üzerine narçiçekleri iÅŸlenmiÅŸtir. Yahudi geleneklerine göre nar, yaÅŸamın ve refahın iÅŸareti olarak yılbaşı (RoÅŸ HaÅŸana) akÅŸamı yenmektedir.

 

Yunanlılara göre nar, titanlar tarafından öldürülüp Jüpiter’in annesi Rheia tarafından diriltilmeden önce üzüm ve ÅŸarap tanrısı Dionysos’un akan kanından fışkırmıştır. Hıristiyanlık inancını kuran kilise büyükleri bu çok tanrılı efsaneyi, diriliÅŸin simgesi haline getirmek için yeniden dile getirmiÅŸlerdir.

 

Nar, Rahman suresinde geçer ve Kuran’da adı geçen altı meyveden biridir.

 

Narın içi tohumlarla dolu olduÄŸundan bu meyve, Yakın DoÄŸuda olduÄŸu gibi Çin’de de verimlilik simgesi olarak kabul edilir ve nara çocuklarla dolu anlamına gelen bir isim verilir. Bereketi ve bolluÄŸu simgeler. Yarı açık, olgun bir nar resmi çok tutulan bir düÄŸün hediyesidir. Bunun anlamı: liu kai bai zi= nar açılır: yüz tohum, yüz oÄŸuldur (Çince zi sözcüÄŸü hem tohum hem de oÄŸul anlamında kullanılabilir.) Sunaklarda nar kullanılmamalıdır çünkü bu çok çekici bir meyvedir. Nar, 5. Çin ayında, yani yazın çiçek açar. Orkide, iris ve yabani elmayla birlikte dört mevsimin çiçeklerindendir. Nar, mevcut kazanımların ve unvanların nesilden nesile devam etmesi dileÄŸini ifade eder.

 

 

Anadolu’da nar üzerine kurgulanmış onlarca masal bulunmaktadır. AÄŸlayan Nar Gülen Ayva, Büyümek Ä°stemeyen Nar vb. çok sayıda öykü aktarılmaktadır. Narın bereketi ve doÄŸurganlığı simgeleyen metaforik anlamı hakkında aktarılan bir öyküyü, burada örnek olarak verebiliriz. Anadolu’da anlatılan bu masalda aynı kaderi paylaÅŸan iki aile vardır. Ä°ki ailenin de çocukları olmaz. O bölgede kutsallığına inanılan Murat suyuna giderek çocukları olması için dilekte bulunurlar. Onlar bu dileÄŸi dilerken suyun yüzeyinde bir nar belirir. Narı alırlar ve bölerek tanelerini yerler.  Aradan dokuz ay geçer; her iki aile de birer çocuk sahibi olur, üstelik aynı anda. Ailelerden birinin Asman adında bir oÄŸulları, diÄŸer ailenin ise Zeycan adında bir kızları olur. Asman ve Zeycan aynı narın tanelerinden doÄŸmuÅŸ sayılırlar. Bu yüzden kader birliÄŸiyle baÄŸlanırlar ve sonsuza dek birbirlerinden hiç ayrılmazlar.

                                                                                                                                      

 

 

Nar, sembol dünyasının vazgeçemediÄŸi özel bir Anadolu meyvesidir. Bolluk ve bereketin olduÄŸu her yerde onun izini görmek ÅŸaşırtıcı olmaz. Bereket ve yenilenme konusunda adım atan her davranış biçimi, narın etki alanına girmeye adaydır. BUHASDER (Bulaşıcı Hastalıkları Önleme DerneÄŸi) gibi, gönüllülük ve özverili çalışma ilkesi ile yola çıkan, bilgiyi bereketlendirme adına toplum katmanlarına yaymaya çalışan paylaşımcı bir derneÄŸin, neden Anadolu Nar’ını sembol olarak seçtiÄŸi de anlaşılır bir ÅŸeydir. Nar ile BUHASDER’in kesiÅŸim noktası, bereket ve yenilikçiliÄŸi sürdürebilme edimiyle harmanlandığında, amaçladığı anlamı görünür kılacaktır.

 

Åžairin dediÄŸi gibi:

 

“Kış büyük geliyor nara gidelim,

 

SoÄŸudu günlerin yüzü nara gidelim”

   

 Kemalettin ÖZDEN